مقدمه
پس‌ازاینکه ترم‌های آموزشی کارشناسی ارشد و دکتری به پایان می‌رسد، دانشجویان برای دریافت مدرک فارغ‌التحصیلی خود باید یک مرحله دیگر را نیز بگذرانند. مرحله آخر به دو صورت است، یا می‌تواند آموزش را انتخاب کرد و یک‌ترم دیگر نیز همانند ترم‌های قبلی به کلاس رفت و یا می‌توان پروژه را انتخاب کرد و به نگارش پایان‌نامه پرداخت. معمولاً دانشجویان اکثر دانشگاه‌ها چنین انتخابی ندارد و در پایان ترم آموزشی خود، اقدام به نگارش پایان‌نامه می‌کنند.
معمولاً هر یک از دانشگاه‌ها برای پایان‌نامه‌های خود، طرحی تعیین می‌کنند و در اختیار دانشجویانشان قرار می‌دهند تا دانشجویان برحسب آن به نگارش بپردازند ولی توجه داشته باشید که فرمت کلی پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در سراسر دانشگاه‌های ایران یکسان است و به‌اصطلاح از یک قانون مشخصی پیروی می‌کنند. تفاوت عمده آن ها در تعداد صفحات و یا چینش موضوعات پایان نامه است.
فرمت کلی پایان نامه کارشناسی ارشد
صفحه‌ی ابتدایی کلیه پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد را صفحه‌ی عنوان تشکیل می‌دهد. در این صفحه دانشجویان باید پس از ذکر به نام خدا، عنوان پایان‌نامه، نام استاد راهنما، نام خود دانشجو و تاریخ نگارش پایان‌نامه را بنویسند. البته قبل از همه‌ی این موارد، باید آرم و لوگوی مخصوص دانشگاه را در بالای صفحه‌ی عنوان درج کنید.
بعد از صفحه‌ی عنوان، در صفحه دوم و به‌صورت بزرگ تصویر بسم‌الله می‌آورید. برخی از دانشگاه‌ها از دانشجویان خود متنی جهت تائید اصالت پایان‌نامه خود، درخواست می‌کنند و صفحه سوم به این متن تعلق می‌یابد. در صفحات بعدی به ترتیب عنوان های تقدیم و تشکر از افراد دلخواه را ذکر می کنیم.
بعد از نگارش موارد گفته شده، چکیده ای از کارهایی که در پایان نامه انجام داده اید یا قرار است انجام دهید را می نویسید. ذکر کلمات کلیدی در این بخش نیز از موارد مهم می باشد.
فهرست مطالب از جمله مورادی است که معمولا تمامی مقاله ها و پایان نامه ها دارند و به نوعی باعث نظم و سازمان دهی مطالب پایان نامه می شود. اگر پایان نامه شما دارای جداول و اشکال یا علام اختصاری باشد، باید برای هریک از آن ها نیز به صورت جداگانه فهرستی تنظیم کنید.
فصل اول پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ مقدمه
بعد از فهرست مطالب نوبت به مقدمه می‌رسد. برخی از فرمت‌ها به‌گونه‌ای است که فصل اول، فصل مقدمه است و شامل اشاره‌ای کوتاه به عنوان و مسئله پایان‌نامه، تاریخچه‌ی موضوع، اهدافی که از انجام پایان‌نامه داریم، تعریف موضوع پایان‌نامه، نوآوری و اهمیت پایان‌نامه و روش انجام آن می‌باشد. برخی از پایان‌نامه‌ها شامل تعریف مفاهیم و خلاصه‌ای از فصول بعدی پایان‌نامه‌ها نیز می‌باشند که هرچند ذکر این موارد به اختیار و عهده‌ی دانشجو است.
ترتیب ذکر مطالب در این فصل به شرح زیر است؛
- مقدمه
- عنوان پایان‌نامه
- مسئله پایان‌نامه
- تاریخچه‌ی موضوع
- هدف یا اهداف آرمانی
- نوآوری و اهمیت تحقیق
- تعریف مفاهیم
- خلاصه‌ای از فصول
فصل دوم پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ مروری بر مطالعات انجام‌شده
فصل دوم معمولاً با عنوان مروری بر مطالعات انجام‌شده ذکر می‌شود. این فصل را با عنوان‌های دیگری نظیر مروری بر ادبیات، مروری بر منابع و یا مروری بر پیشینه تحقیق نیز بیان می‌کنند. در این فصل دانشجو مقالات و تحقیقاتی که در رابطه با موضوع خود، توسط دیگران انجام‌شده است، مطالعه می‌کند و خلاصه یا یافته‌هایی از آن‌ها را بیان می‌کند. این فصل نیز مانند تمامی فصول پایان‌نامه با مقدمه‌ای آغاز می‌شود؛ پس‌ازآن به ذکر محتوایی با عنوان تعاریف، اصول و مبانی نظری می‌پردازیم؛ این عنوان اختیاری است و ذکر آن به نظر استاد راهنما بستگی دارد. عنوان بعدی این فصل مروری بر ادبیات موضوع می‌باشد که هدف اصلی از نگارش این فصل است. همان‌طور که گفتیم در این عنوان به ذکر خلاصه‌ای از یافته‌های دیگران در رابطه با موضوع خود می‌پردازیم. پس‌ازاینکه مراجع دیگر را بررسی کردیم، نتیجه‌ای از آن‌ها را بیان می‌کنیم. نتیجه شامل ذکر موضوعاتی است که خود ما نیز قرار است روی آن‌ها تحقیقاتی انجام دهیم.
ترتیب ذکر مطالب در این فصل به شرح زیر است؛
- مقدمه
- تعاریف، اصول و مبانی نظری
- مروری بر ادبیات موضوع
- نتیجه‌گیری
فصل سوم پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ روش تحقیق
این فصل را نیز با مقدمه‌ای آغاز می‌کنیم. سپس روشی را که قرار است بر اساس آن به انجام تحقیق و مطالعه موضوع موردنظر بپردازیم، بیان می‌کنیم. بعدازآن حتماً باید به بیان علت انتخاب روش نیز اشاره کنیم. همان‌طور که می‌دانید، انواع مختلفی از روش‌ها وجود دارند که انتخاب آن به نوع مسئله موردنظر ما بستگی دارد. در ادامه به توضیح مختصری از این روش‌ها می‌پردازیم.
- روش تحقیق میدانی
در این روش دانشجو باید به‌صورت عملی و در محیط عمومی به اجرای پژوهش بپردازد.
- روش تحقیق آماری
در این روش پژوهشگر به بررسی آمارهای مختلف کمی و کیفی در رابطه با مسئله موردنظر می‌پردازد، نمونه‌های مختلف را اندازه‌گیری و نمونه‌برداری می‌کند و به شرح یک عامل برای اعتبارسنجی مطالب گفته‌شده می‌پردازد.
- روش تحقیق نرم‌افزار نویسی
این روش با ابزارآلات برنامه‌نویسی انجام می‌شود.
- روش تحقیق مطالعه موردی
در این روش دانشجو به بررسی تنها یک مورد از موارد در دسترس می‌پردازد.
- روش تحقيق تحليلي
این روش به کمک ارائه مدل‌های مختلف مثل ارائه مدل‌های ریاضی انجام می‌شود.
ترتیب ذکر مطالب در این فصل به شرح زیر است؛
- مقدمه
- روش تحقیق انتخابی
- علت انتخاب روش تحقیق
- توضیح مفصل در مورد روش تحقیق
فصل چهارم پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ یافته‌ها و نتایج
پس‌ازاینکه مقدمه‌ای بیان کردیم، به ذکر یافته‌های حاصل از انجام فصل دوم می‌پردازیم. داده‌هایی را که به کمک انجام فصل دوم به دست آوردیم؛ به‌صورت سازماندهی‌شده بیان می‌کنیم، سپس داده‌ها را به کمک نمودار، جدول و یا هر ابزاری که در دسته‌بندی روش انتخابی خود قرار دارد، بررسی می‌کنیم. در این فصل باید به سؤالاتی که در ابتدای پایان‌نامه در ذهن ما ایجادشده بود، پاسخ داده شود. اگر حجم داده‌ها و بررسی‌های انجام‌شده ما زیاد باشد، می‌توانیم با اشاره به اینکه آن‌ها را در ضمیمه پایان‌نامه قرار داده‌ایم، در قسمت ضمیمه بیاوریم. در پایان یافته‌های خود را اعتبار سمجی می‌کنیم یعنی یافته‌های خود را با یافته‌های دیگران مقایسه کرده و از آن‌ها نتیجه می‌گیریم.
ترتیب ذکر مطالب در این فصل به شرح زیر است؛
- مقدمه
- بیان داده‌ها و مطالب
- اعتبار سنجی
فصل پنجم پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ بحث و نتیجه‌گیری
مقدمه‌ای کوتاه در مورد این فصل نوشته و سپس برداشتی که از یافته این پایان‌نامه کرده‌ایم، ذکر می‌کنیم. درواقع هدف از این فصل این است که از یافته‌های خود نتیجه‌ای بگیریم و بتوانیم به‌صورت واضح آن را بیان کنیم. به یاد داشته باشیم که در این فصل حق نداریم نتیجه خود را بر پایه حدس و گمان بیان کنیم بلکه باید سخن خود با استناد به منابع معتبر علمی بیان کنیم تا پایان‌نامه‌ای که نوشتیم دارای ارزش و اعتبار باشد. در این فصل به بررسی و مقایسه یافته‌های خود با یافته‌های دیگران می‌پردازیم و از مقایسه آن‌ها نتیجه می‌گیریم.
پس از ذکر مقدمه به جمع‌بندی داده‌ها و اطلاعات به‌دست‌آمده می‌پردازیم، سپس پیشنهاد‌هایی ارائه می‌دهیم، این پیشنهاد‌ها شامل ذکر مواردی است که خوانندگان پایان‌نامه می‌توانند تحقیقاتی در این زمینه انجام دهند. در پایان نیز به ذکر محدودیت‌های پایان‌نامه می‌پردازیم یعنی مواردی را بیان می‌کنیم که در هنگام اجرای پژوهش مانع از انجام راحت‌تر و گسترده‌تر پژوهش شده‌اند.
ترتیب ذکر مطالب در این فصل به شرح زیر است؛
- مقدمه
- جمع‌بندی
- پیشنهاد‌ها
- محدودیت‌ها
فصل ششم پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ مراجع
بدون ذکر منابع پایان‌نامه شما اعتباری ندارد بنابراین باید به‌صورت جدی تمامی منابعی را که در طی انجام پایان‌نامه از آن‌ها کمک گرفته‌اید، یادداشت کنید. به یاد داشته باشید که منابع را باید به ترتیب حروف الفبای فارسی بنویسید. اگر در پایان‌نامه خود از منابع انگلیسی نیز استفاده کرده‌اید، بهتر است ابتدا منابع فارسی را به ترتیب حروف الفبا بیان کنید و پس‌ازآن به ذکر منابع انگلیسی بر اساس حروف الفبای انگلیسی بپردازید.
توجه کنید که شما باید در پایان‌نامه خود، ارجاع درون‌متنی نیز داشته باشید، یعنی اگر درجایی از محتوای پایان‌نامه از محتوای دیگران استفاده کرده‌اید، باید در همان صفحه به ذکر منبع اثر بپردازید.
پیوست‌ها یا ضمایم
این بخش نیز شامل عکس‌ها، نمودار، جداول و یا حتی محتوایی است که به دلیل حجم زیاد نتوانسته‌اید در داخل فصل‌های پایان‌نامه بیاورید.
شما باید در انتخاب اندازه، نوع فونت و کادر محتوای خود به فرمتی که از سمت دانشگاه ارائه‌شده است، مراجعه کنید. رعایت این موارد بسیار ضروری است چراکه پایان‌نامه شما علاوه بر داشتن محتوایی خوب و معتبر باید دارای ظاهری آراسته و بر طبق اصول باشد.
سخن آخر
اگر مطالب و سخنان ما را به‌درستی دنبال کرده باشید، حتماً تا اینجای کار متوجه شده‌اید که پایان‌نامه کارشناسی ارشد تقریباً شبیه یک کتاب است با این تفاوت که ممکن است حجم آن کمتر باشد. پایان‌نامه را شما تدوین می‌کنید و اگر بر اساس اصول و قواعدی باشد که رعایت آن‌ها ضروری است، می‌تواند به‌عنوان فعالیت علمی در رزومه شما محسوب شود بنابراین اگر پایان‌نامه شما توسط استاد راهنما تائید شود، شما می‌توانید پایان‌نامه خود را چاپ کنید و در کنار خود نگه‌دارید.
همان‌طور که گفتیم پایان‌نامه از تعدادی فصول تشکیل‌شده است که شاید تعداد این فصول در فرمت کلی دانشگاه‌ها متفاوت باشد ولی به‌صورت کلی محتوای مطالب یکسان است. هدف از رعایت فرمت گفته‌شده این است که شما بتوانید به‌راحتی و به‌صورت منظم، پس از تعیین مسئله‌ی موردنظر خود، با انجام اصولی تحقیق به جواب سؤالات خود برسید.
